SPECIAL REPORT (1/3): Polusyon sa kailugan, nagpababa sa produksyon ng isda sa Bulacan

HAGONOY, Bulacan—Katulad ng ibang ina, maagang gumising si Lorie Umali upang ipagluto ng almusal ang kanyang mga supling na papasok sa eskwela.

Habang hinihintay niyang maluto ang sinaing, sinimulan na niya ang pagpiprito ng hotdog, ang paboritong ulam sa almusal ng kanyang mga anak na nagsisilbi ring pangunahing pagkukunan ng protina.

Kung minsan ay tocino o longganisa ang kanyang niluluto para sa almusal at sa kanyang pagluluto ay nagbabalik sa kanyang balintataw na noong siya ay bata pa, ang katulad na ulam ay ihinahahanda lamang kapag may okasyon tulad ng Pasko o kaya ay kaarawan.

Para kay Umali, mas madaling lutuin ang mga katulad na ulam at kung minsan ay mas mura pa kaysa isda.

Ngunit mayroon pang isang paliwanag hinggil sa unti-unting pagkakahilig ng mga tao sa mga processed meat at pagbabago ng preperensiya sa pagkukunan ng protina na halos ay hindi napapansin ng marami.

Ito ay ang unti-unting pagbaba ng produksyon ng isda partikular na sa lalawigan ng Bulacan na isinisisi na patuloy na polusyon sa kailugan.

Ang pagbaba ng produksyon ng isda sa Bulacan ay nagsimulang maramdaman nng mga mangaingisda at namamalaisdaan noong ikalawang bahagi ng dekada 90, matapos ang mahigit 10 taon ng masaganang ani sa mga palaisdaan at panghuhuli ng mga isda sa karagatan.

Iisa ang sinisisi ng mga mga opisyal ng pamahalaan at ng sektor ng pangingisda sa pagbaba ng produksyon ng isda sa lalawigan.

Ngunit magkakahwalay ang kanilang pananaw kung ano ang higit na nagiging sanhi nito.

Para sa mga opisyal ng pamahalaan, ang pangunahing sanhi ng polusyon sa kailugan ng Bulacan ay ang kakulangan sa pagpapatupad ng batas para sa pagsisinop ng basura o Republic Act 9003 na kilala rin bilang Ecological Solidwaste Act of 2000.

Inayunan ito ng ilang mangingisda, ngunit para sa mga namamahala ng mga palaisdaang may sukat na 50 ektarya pababa, ang pangunahing sanhi ng polusyon sa katubigan ng mga kailugan ay ang sobra-sobrang paggamit ng aqua feeds sa mg naglalakihang palaisdaan.

Ngunit aliman sa dalawa ang tunay na sanhi ng polusyon, hindi pa rin maitatanggi ang pagbaba sa taunang produksyon sa isda ng Bulacan na nakakaapekto daan-daang libong pamilyang Bulakenyo na umaasa sa isda para pagkunan ng protina at pagkain, at libo-libong pang pamilya na ang ikinabubuhay ay pangingisda.

Bilang patunay ng pagbaba ng produksyon ng isda sa lalawigan ng Bulacan, sinaliksikng mamamahayag na ito ang tala ng Bureau of Agricultural Statistics (BAS) ng Department of Agriculture (DA) mula 2004 hanggang 2011.

Sa unang tingin ay parang maliit lamang ang ibinababa bawat taon ng produksyon, ngunit kung titingnan ang ibanaba sa mas mahabang panahon, ito ay nakakabahala, bukod pa sa kalagayang ang populasyong halos 3-Milyon ng Bulacan ay tumataas ng mahigit tatlong porsyento bawat taon.

Ayon sa tala ng BAS, ang kabuuang produksyon sa isda ng Bulacan noong 2004 ay umabot sa 53,804.3 metriko tonelada, na bumaba sa 40,790.91 metriko tonelada noong 2011.

Maliban noong 2008 kung kailan ay medyo umangat ang produksyon sa 51,768.93 metriko tonelada, malinaw sa tala ng  BAS ang pagbaba ng produksyon sa bawat taon sa loob ng walong

Bilang isang lalawigang ang lokasyon ay biniyayaaan ng kabundukan, malapad na parang, mahahabang ilog at malawak na dalampasigan, ang Bulacan ay pangunahing lalawigan sa bansa sa produksyon ng bangus na pinalalaki sa mga palaisdaang ang tubig ay brackish water o naghahalo ang tubig tabang mula sa kailugan at tubig alat mula sa karagatan.

Ngunit ang karangalan bilang pangunahing bangus producer ng bansa ay posibleng di magtagal dahil sa patuloy din ang pagbaba ng produksyon ng bangus sa Bulacan.

Batay sa tala ng BAS, umabot sa 34, 785.00 metriko tonelada ang produksyong bangus ng Bulacan noong 2004.

Ngunit noong 2011, ito ay bumaba sa 23,019.66 o mahigit 10,000 metriko tonelada.

Para sa Panglalawigang Tanggapan ng Pagsasaka, ang pagbaba ng produksyon sa isda ng Bulacan ay sanhi ng pinagsama-samang problema na patuloy na humahamon sa industriya.

“It’s a confluence of many factors,” ani Michael De Guzman ng nasabing tanggapan.

Sa kanilang taunang ulat, inilahad ng tanggapan ang ilan sa mga dahilan ng pagbaba ng produksyon ng isda sa lalawigan at kabilang ditoang epekto ng climate change, patuloy na polusyon sa katubigan, at ang paglilipat ng gamit ng mga palaisdaan mula sa pagpapalaki ng bangus patungo sa paggmit nito sa pagpaparami ng fry o binhi.

Ang iba namang palaisdaan, ayon sa ulat ng tanggapan ay lumipat sa pag-aalaga ng sugpo mula sa pag-aalaga ng bangus.

Ngunit ang higit na nakakabahala ay ang pagbaba ng mahigit na 70 porsyento sa taunang produksyon ng mga namamalakaya sa Bulacan o commercial fishing sector.

Batay sa tala ng Pangalalawigang Tanggapan ng Pagsasaka, ang produksyon ng mga namamalakaya sa lalawigan noong 2001 ay 2,151 metriko tonelada na bumaba sa  469,27 metriko tonelada noong 2009.

Ang kalagayan ng pangisdaan sa Bulacan ay hindi lingid kay Dr. Remedios Ongtangco, ang direktor ng Bureau of Fisheries and Aquatic Resources (BFAR) sa Gitnang Luzon.

Naniniwala si Ongtangco na maraming dahilan ang polusyon sa katubigan, ngunit mas naniniwala siya na iyon ay sanhi ng kakulangan sa pagsisinop ng basura.

Ipinaliwanag ng direktor na ang isda ay nabubuhay sa tubig at kailangan nito ng malinis na tubig.

Ayon kay Ongtangco, ang kalidad ng tubig ay nakakaapekto sa lahat ng lamang tubig, nasa karagatan man o sa mga palaisdaan.

Sa panayam, nilinaw niya na ang susi para sa malinis na tubig ay nasa pagpapatupad ng batas sa pagsisinop ng basura.

“Our local government units are the ones responsible for waste anagement and unless the truly implement it, our fish production will aways be threaten,” aniya.

Inayunan ito ni Abogado Rustico De Belen, ang dating hepe ng Bulacan Environment and Natural Resources Office (BENRO) ng kapitolyo ng Bulacan,

Inamin ni De Belen na ang di pagsisinop ng basura at kakulangan sa pagpapatupad ng RA 9003 ng mga pamahalaang lokal tula dng mga bayan, lungsod at mga barangay ang mga pangunhing sanhi ng polusyon sa katubigan.

Bilang halimbawa, binanggit niya ang mga basurang plastic na karaniwang makikita sa mga sapa, ilog at iba pang daang tubig sa lalawigan.

Ngunit para sa beteranong namamalaisdaan na si Pedro Geronimo ng Barangay Sto. Rosario sa bayang ito, hindi lamang basurang di nasinop ang sanhi ng polusyon.

Sa panayam, binigyang diin niya ang sobrang paggamit ng mga aqua feeds ng mag malalaking palaisdaan sa lalawigan.

“Semi-intensive pa lang yung sistema nila, pero apektado na ang maliliit na palaisdaan at mga mangingisda kapag nagpatapon ng tubiga ng mas malalaking palaisdaan,” ani Geronimo.

Ang kanyang tinutukoy ay ang mga namamahala sa mga palaisdaang mahigit 50 ektarya ang lawak, na kung minsan ay umaaabot pa sa 1,000 ektarya.

Kinumpirma din ito nina Patrocinio Laderas at Lito Lacap.

Si Laderas ay isang beteranong namamalaisdaan sa bayang ito na nagsilbong Bokal sa mula 2001 hanggang 2010, samantalang si Lacap ay pangulo ng Integrated Services for the Development of Aquaculture (ISDA), isang samahan ng mga namamahala sa malalaking palaisdaan sa Bulacan at ibang bahagi ng Gitnang Luzon.

Ayon kay Laderas, kapag kumikita ang mga namamalaisdaan, naiingganya ang mga ito na bumili pa ng mas maraming palaisdaan upang mapalawak ang negosyo.

Ngunit ayon sa kanya, kapag sumobra ang lawak ang palaisdaang pinamamamahalaan, doon nagkukulang sa akmang pamamahala.

“Nagiging bahala na ang sistema, hindi scientific,” ani Laderas.

Iginiit niya na simula dekada 80 ay higit na lumakas ang industriya ng pamamalaisdaan sa bayang ito, ngunit pagdating ng 1995, napilitan siyang ilipat ang operasyon niya sa Bikol dahil mas malinis ang tubig doon.

“Marumi na ang tubig sa Bulacan kaya lumipat ako sa Bikol, pero di nagtagal nagkaroon din ng mga minahan sa Bikol at naperwisyo palaisdaan ko,” ani ng dating Bokal.

Katulad ni Geronimo isa sa tinukoy ni Laderas na sanhi ng polusyon ay ang sobrang

paggamit ng aqua feeds.

Hindi naman itinanggi ito ni Lacap, sa halip ay sinabi niya na nagsisimula ng magbago ng pamamaraan sa pamamalaisdaan ang kanilang mga kasapi.

Ayon kay Lacap, nagbibigay ng patlang ang mga kasapi nila sa paggamit ng pamamaraang tradisyunal at intensive fish farming.

Ngunit para kay De Belen, ito ay bahagi lamang ng mas malawak na problema sa basura, at iginiit na ”they might be correct that excessive use of aqua feeds is a factor in

water pollution, but poor waste management remain as primary factor.”

Upang tugunan ang problema sa basura sa lalawigan, sinabi ni De Belen nagsagawa sila ng isang summit para sa Provincial Solidwaste Management Board upang bigyang direksyon ang mga mabababang pamahalaang lokal.

Ayon kay De Belen, “nasa mga bayan, lungsod at barangay pa rin ang bola sa solidwaste management, kasi sa kapitolyo hanggang sa technical guidelines lang kami, sila pa rin ang pagpapatupad ng batas.”

Sa kabila naman ng summit, hindi pa rin halos kumilos ang mas nakakararaming pamahlaang lokal sa lalawigan.

Bilang patunay, sinabi ni De Belen na marami pa rin bayan sa lalawigan ang gumagamit ng open dumpsite, ang iba sa mga ito ay malapit sa katubigan.

Itinatakda ng Implementing Rules and Regulation ng RA 9003 na ang  mga basurahan o sanitary landfill ay dapat mahigit 50 metro ang layo sa mga tubig.

Una rito, kinondena ni Obispo Pablo David ng Pampanga ang patuloy na operasyon ng mga open dumpsite sa Gitnang Luzon.

Sa kanyang talumpati sa mga dumalo sa isinagwang environmental summit para sa mga guro na isinagawa sa  La Consolacion University-Philippines (LaCUP), hinikayat din ni David ang mga lumahok na idimanda ang mga pamahalaang lokal na di sumusunod sa RA 9003.

Ito ay bilang tugon sa mas naunang pahayag ni Lormelyn Claudio, ang direktor ng Environmental Management Bureau (EMB) sa Gitnang Luzon na nagsabing hindi nila basta makasuhan ang mga pamahalaang lokal dahil kasama nila ito sa pagpapatupad ng batas.

Ayon kay Claudio, mahigit na sa 80 pamahalaang lokal sa Gitnang Luzon ang nagpahayag na ipatutupad ang RA 9003 matapos nilang balaan ang mga ito na sasampahan ng kaso. (Dino Balabo)

(PAALALA MULA SA PATNUGOT:  Ito ang una sa tatlong ulat na bunga ng pagsasaliksik ng may akda bilang isa sa mga kalahok sa Environmental Investigative Reporting Fellowship sa ilalim ng International Women's Media Foundation (IWMF) na nakabase sa Washington DC, USA.  Ang may akda ay isa sa 10 mamamahayag na sumasalalim sa isang taong fellowship training na nagsimula noong Hunyo).